Nieprzyjemne uczucie suchości w ustach może mieć wiele przyczyn i zwykle nasila się wraz z wiekiem. To uciążliwe wrażenie braku śliny wiąże się nie tylko z dyskomfortem, ale może powodować także do poważniejszych schorzeń w obrębie jamy ustnej. Jakie są przyczyny i objawy kserostomii? Jak zwiększyć nawilżenie jamy ustnej?

Kserostomia – co to za przypadłość?

Suchość jamy ustnej, czyli kserostomia, to stan charakteryzujący się brakiem odpowiedniej ilości śliny w błonach śluzowych jamy ustnej. Powstaje na skutek zmniejszenia jej wydzielania przez gruczoły ślinowe. Może to być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak starzenie się organizmu, choroby ogólnoustrojowe, czy terapia wielolekowa. [1]

Kserostomia może występować jako niezależna jednostka chorobowa lub jako objaw innych schorzeń ogólnoustrojowych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. kserostomią prawdziwą, która jest wynikiem obniżenia funkcji gruczołów ślinowych. Kserostomia rzekoma to stan, w którym pacjenci odczuwają subiektywne uczucie suchości i pieczenia w jamie ustnej, mimo że ich ślinianki funkcjonują prawidłowo i nie występują żadne widoczne objawy kliniczne. [1]

Najczęstsze przyczyny suchości w jamie ustnej

Suchość w ustach i nieprawidłowa praca gruczołów ślinowych mogą być spowodowane przez wiele różnych czynników. Co może powodować suchość w ustach?

• Choroby ogólnoustrojowe – cukrzyca, nadczynność tarczycy, sarkoidoza, amyloidoza, oraz choroby związane z niedoborem żelaza i witamin z grupy B. [1]
• Terapie lekowe – wielolekowa terapia, w tym stosowanie leków moczopędnych, niektórych leków przeciwdepresyjnych, przeciwhistaminowych, neuroleptyków, chemioterapeutyków, antybiotyków, cytostatyków i wielu innych może powodować suchość w ustach. [1]
• Radioterapia – szczególnie w obrębie głowy i szyi znacząco wpływa na skład śliny. [1]
• Czynniki miejscowe – oddychanie przez usta, palenie tytoniu oraz użytkowanie całkowitych protez zębowych. [1]
• Stany emocjonalne i choroby psychiczne – schizofrenia, depresja oraz stany lękowe. [1]
• Wiek, ponieważ wraz z wiekiem zmniejsza się funkcja ślinianek. [1]
• Odwodnienie – niedostateczne nawodnienie organizmu jest częstą przyczyną kserostomii. [1]
• Uszkodzenia i urazy – szczególnie w obrębie ślinianek oraz uszkodzenia nerwów czaszkowych mogą zaburzać produkcję śliny. [1]
• Suche powietrze – zbyt niska wilgotność powietrza może prowadzić do przesuszenia błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Suchość w ustach w nocy jest najczęstszym tego objawem.

Objawy i skutki suchości w ustach i gardle

Kserostomia objawia się różnorodnymi dolegliwościami, które mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie i samopoczucie pacjentów. Do najczęściej zgłaszanych objawów należą:

• suchość i/lub pieczenie w jamie ustnej,
• suche, popękane wargi,
• zapalenie jamy ustnej i dziąseł,
• owrzodzenia błon śluzowych,
• szybko postępująca próchnica okrężna,
• trudności z jedzeniem, połykaniem i mówieniem,
• zaburzenia smaku,
• kandydoza,
• zmiana zabarwienia błony śluzowej,

W badaniu klinicznym lekarz może zaobserwować:

• wygładzenie języka,
• zanik brodawek językowych,
• gładką, błyszczącą lub pomarszczoną błonę śluzową,
• nieprzyjemny zapach z ust.

Czy suchość jamy ustnej jest powodem do niepokoju?

Co oznacza suchość w ustach w kontekście długoterminowym? Brak odpowiedniej ilości śliny w jamie ustnej może prowadzić do licznych problemów zdrowotnych i znacząco obniżać komfort życia. Ślina wpływa na utrzymanie zdrowia jamy ustnej, ponieważ nawilża błony śluzowe, wspomaga procesy trawienne oraz chroni przed rozwojem próchnicy i infekcjami. Jej niedobór powoduje, że te funkcje są zaburzone. [1]

Sposoby na suchość z ustach

Leczenie suchości jamy ustnej może być zarówno przyczynowe, jak i objawowe – w zależności od zidentyfikowanej przyczyny problemu.

Jeśli suchość jest spowodowana przez leki, skuteczna może być modyfikacja terapii. W leczeniu przyczynowym stosuje się także preparaty z witaminą A, witaminy z grupy B i żelazo. [1] W leczeniu objawowym sprawdzają się produkty z apteki z tzw. sztuczną śliną, zmiana diety i nawyków, a także domowe sposoby. [1]

Preparaty na brak śliny w jamie ustnej

Objawy suchości w ustach można zniwelować za pomocą preparatów dostępnych w aptece. Pomagają one nawilżyć błonę śluzową i stymulować wydzielanie śliny.

• Płyny do płukania jamy ustnej – mogą zawierać chlorheksydynę i fluor, które pomagają zapobiegać infekcjom bakteryjnym i próchnicy. [1]
• Pasty do zębów – specjalne pasty zawierają fluor i łagodne środki przeciwbakteryjne, które chronią delikatną śluzówkę i zęby. Pasta do zębów powinna być bez detergentów, aby nie podrażniać śluzówki. [1][2]
• Żele i płyny do jamy ustnej – preparaty na bazie karboksymetylocelulozy stymulują naturalne wydzielanie śliny, zmniejszają uczucie suchości i ryzyko infekcji grzybiczych. Żele z fluorem i inne nawilżające produkty mogą być stosowane do codziennej pielęgnacji. [1][2]
• Sztuczna ślina – najczęściej jest to mieszanka wody, ksylitolu, glicerolu i kwasu hialuronowego z innymi składnikami. Jest substytutem śliny, który przynosi ulgę w suchości jamy ustnej. [1][2]
• Tabletki do ssania – w aptekach znajduje się szeroki wybór tabletek do ssania, których składniki wykazują właściwości nawilżające i powlekające. Mogą pomóc złagodzić objawy, bo już sam odruch ssania może stymulować produkcję śliny. [1][2]

Higiena jamy ustnej a objawy suchości

Higiena jamy ustnej jest bardzo ważnym aspektem w zapobieganiu i leczeniu suchości jamy ustnej. Regularne czyszczenie zębów i języka miękką szczoteczką oraz używanie past zawierających fluor i łagodne środki przeciwbakteryjne pomagają chronić śluzówkę i zapobiegać próchnicy. Osoby z protezami dentystycznymi powinny je dezynfekować, aby uniknąć infekcji. Ważne są także regularne kontrole stomatologiczne i diagnostyka chorób jamy ustnej, gdy występują jakiekolwiek niepokojące objawy. [2]

Domowe sposoby na suchość w ustach i gardle

Aby złagodzić suchość w ustach i gardle, można wypróbować kilka domowych metod. Warto stosować bezcukrowe cukierki do ssania oraz gumy do żucia, które pomagają stymulować wydzielanie śliny. Korzystne są także zmiany w diecie – należy unikać ostrych i gorących potraw oraz napojów, które mogą dodatkowo podrażniać śluzówkę. [1][2] Pamiętaj także o poprawie jakości powietrza w pomieszczeniach. Do tego zadania najlepiej sprawdzi się nawilżacz powietrza.

Suchość w ustach i gardle – najczęściej zadawane pytania

Czy kserostomia dotyczy tylko osób starszych?

Suchość jamy ustnej, choć często spotykana u jest osób starszych, nie dotyczy wyłącznie tej grupy wiekowej. Kserostomia może wystąpić także u młodszych pacjentów, w tym tych po przeszczepach narządów oraz osób leczonych w poradniach specjalistycznych. Problemy te mogą być skutkiem zarówno starzenia się organizmu, jak i chorób ogólnoustrojowych oraz terapii wielolekowej. [1] Warto zauważyć, że częstość występowania suchości jamy ustnej w populacji ogólnej waha się między 12,7% a 27,3%, obejmując osoby w różnych grupach wiekowych. [2]

Jak sprawdzić, czy zmagam się z kserostomią?

Aby sprawdzić, czy masz kserostomię, zwróć uwagę na typowe objawy, takie jak suchość, trudności w przełykaniu suchych pokarmów oraz częste pragnienie. Lekarz może zlecić wykonanie testu sialometrycznego, mierząc ilość wydzielanej śliny. Jeśli ilość śliny bez stymulacji wynosi poniżej 0,1 ml/min lub po stymulacji poniżej 0,2 ml/min, może to wskazywać na kserostomię. Dodatkowo Inwentarz Kserostomii ocenia uczucie suchości w jamie ustnej; zmiana o 6 lub więcej punktów może wskazywać na ten problem. [2]

Bibliografia

[1] Maria Mielnik-Błaszczak, Karolina Kosek i in., KSEROSTOMIA – PROBLEM DOTYKAJĄCY CORAZ WIĘKSZĄ CZĘŚĆ POPULACJI, Medycyna Ogólna, 2009, 15 (XLIV), 3: https://www.monz.pl/pdf-73151-9973?filename=XEROSTOMY+_+A+PROBLEM.pdf 

[2]  Agnieszka Pichór, Anna Doboszyńska, Suchość jamy ustnej – niedoceniany problem kliniczny,  Oddział Chorób Wewnętrznych i Pulmonologii, Międzyleski Szpital Specjalistyczny i Warszawskie Hospicjum Społeczne, Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny i Warszawskie Hospicjum Społeczne: https://journals.viamedica.pl/palliative_medicine_in_practice/article/view/28624/23393