Bolesne, piekące zmiany w jamie ustnej to problem, który może spotkać każdego – niezależnie od wieku. Afty, bo o nich mowa, to nadżerki błony śluzowej, które – choć niegroźne – potrafią skutecznie uprzykrzyć życie. Poznaj praktyczne porady i sprawdzone domowe sposoby, które pomogą Ci zapanować nad tą dolegliwością.
Spis treści:
- Czym są afty i jakie są ich rodzaje?
- Przyczyny powstawania aft w jamie ustnej
- Co oznaczają afty nawracające?
- Jak szybko pozbyć się afty w jamie ustnej?
- Czy można zapobiegać powstawaniu aft w jamie ustnej?
- Najczęściej zadawane pytania
Czym są afty i jakie są ich rodzaje?
Afty to małe, często bolesne owrzodzenia, które pojawiają się najczęściej na błonie śluzowej policzków, języka, warg, a także na podniebieniu lub w okolicy gardła. Przybierają postać płytkich, bolesnych ubytków, zwykle o okrągłym kształcie i czerwonej obwódce. Mogą pokrywać się białawym lub żółtawym nalotem i stopniowo się powiększać. Gojenie zajmuje zazwyczaj od tygodnia do dwóch, a zmiany nie pozostawiają blizn. [1] Wyróżnia się kilka typów aft. Najczęstsze są małe afty, tzw. afty Mikulicza, czyli zmiany o średnicy 2–5 mm, które goją się szybko i nie powodują trwałych następstw. Znacznie rzadziej występują duże afty – afty Suttona. Są zwykle głębsze, czasem pojedyncze, a czasem mnogie owrzodzenia, sięgające ponad centymetr średnicy. Ich gojenie trwa nawet kilka tygodni i może pozostawić blizny. Trzeci rodzaj stanowią afty opryszczkopodobne – liczne, drobne, bardzo bolesne nadżerki przypominające zmiany wirusowe, choć nie mają związku z wirusem opryszczki. [1,2]
Przyczyny powstawania aft w jamie ustnej
Mimo licznych badań, dokładne przyczyny aft nadal nie są w pełni poznane. Uważa się, że są one skutkiem lokalnych zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego. Często pojawiają się po drobnych urazach – przygryzieniu policzka, skaleczeniu podczas jedzenia, intensywnym szczotkowaniu zębów lub w wyniku noszenia źle dopasowanej protezy. Ryzyko wzrasta również w sytuacjach osłabienia organizmu, po infekcjach, w czasie silnego stresu czy przemęczenia. [1] Afty mogą być również objawem niedoboru witamin i składników mineralnych, zwłaszcza żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Zdarza się też, że pojawiają się jako reakcja nadwrażliwości na określone składniki diety – np. konserwanty lub przyprawy – albo na pasty do zębów zawierające drażniące substancje, takie jak laurylosiarczan sodu. [2]
Co oznaczają afty nawracające?
Nawracające afty, które pojawiają się kilka lub kilkanaście razy do roku, to problem, który może wymagać dokładniejszej diagnostyki. W takiej sytuacji należy brać pod uwagę nie tylko przewlekłe niedobory żywieniowe, ale również poważniejsze choroby ogólnoustrojowe. Częstymi przyczynami są nieswoiste zapalenia jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Afty mogą również towarzyszyć chorobom autoimmunologicznym – np. celiakii, toczniowi, chorobie Behçeta, a także być objawem zakażenia wirusem HIV lub cyklicznej neutropenii. [1] Dlatego powtarzające się zmiany warto skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu, który zadecyduje o ewentualnych badaniach laboratoryjnych lub skierowaniu do specjalisty.
Jak szybko pozbyć się afty w jamie ustnej?
Leczenie aft polega głównie na łagodzeniu objawów i przyspieszaniu procesu gojenia. Najprostsze przypadki aft nie wymagają interwencji lekarza i dobrze reagują na preparaty dostępne bez recepty.
Farmakologiczne metody leczenia aft i preparaty z apteki
Pomocne są żele i maści o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i odkażającym. W aptekach znajdziesz preparaty m.in. z salicylanem choliny i chlorkiem cetalkoniowym. [3] To substancje, które zawiera żel stomatologiczny Sachol nakładany bezpośrednio na aftę. Pomaga łagodzić ból, zmniejszyć stan zapalny oraz wykazuje właściwości odkażające. [3] W przypadku dzieci warto sięgać po preparaty opracowane specjalnie z myślą o najmłodszych. Bezpieczne są środki zawierające ekstrakt z płatków róży damasceńskiej, który wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwbólowe. [4] Przykładowo Sachol Kids zawiera dodatkowo sól sodową kwasu hialuronowego i pantenol, które wspomagają regenerację błon śluzowych. [5] W cięższych przypadkach, szczególnie jeśli zmiany są duże lub nie chcą się goić, lekarz może zastosować glikokortykosteroidy miejscowe. W leczeniu RAS (nawracających aft) ważna jest również analiza diety, wykluczenie alergenów i ewentualna suplementacja niedoborów. [2,3]
Domowe sposoby na afty
Jeśli szukasz naturalnych metod, które pomogą skutecznie pozbyć się afty, sięgnij po sprawdzone domowe metody, które wspomagają leczenie i przynoszą ulgę. Jednym z najprostszych rozwiązań jest płukanie jamy ustnej wodą z solą – pół łyżeczki soli rozpuść w szklance letniej wody. Dobrym wyborem są też napary z rumianku, szałwii czy łopianu.
Zmiany można delikatnie smarować żelem aloesowym lub olejkiem z drzewa herbacianego. W czasie leczenia unikaj ostrych, gorących, kwaśnych i słonych potraw – mogą one podrażniać błonę śluzową i nasilać ból. Pamiętaj również o odpowiednio zbilansowanej diecie, bogatej w witaminy z grupy B, żelazo i kwas foliowy. [1]
Czy można zapobiegać powstawaniu aft w jamie ustnej?
Choć nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka powstawania aft, warto zadbać o redukcję czynników, które mogą im sprzyjać. Przede wszystkim zadbaj o higienę jamy ustnej i unikaj urazów mechanicznych – jedz ostrożnie, nie używaj zbyt twardych szczoteczek, a jeśli nosisz protezę, dbaj o jej odpowiednie dopasowanie. Zwracaj uwagę na skład pasty do zębów i unikaj produktów zawierających substancje drażniące. [1,2] Ważnym elementem profilaktyki jest również unikanie stresu, który ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Dbaj o sen, aktywność fizyczną i prawidłowe odżywianie. [1]
Najczęściej zadawane pytania
1. Czy afty są zaraźliwe?
Nie, afty nie są zaraźliwe. W przeciwieństwie do opryszczki, której przyczyną jest wirus HSV, afty nie powstają w wyniku zakażenia wirusowego, bakteryjnego ani grzybiczego. [1] Nie można ich „złapać” przez kontakt z drugą osobą – pocałunek, picie z tej samej szklanki czy używanie wspólnych sztućców.
2. Kiedy warto wybrać się do lekarza, gdy pojawią się afty?
Do lekarza warto zgłosić się w kilku sytuacjach. Przede wszystkim wtedy, gdy afty są bardzo duże, wyjątkowo bolesne, utrudniają jedzenie lub mówienie albo jeśli utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie mimo leczenia. Konsultacja jest również wskazana, gdy zmiany w jamie ustnej pojawiają się regularnie, kilka razy w roku lub częściej – szczególnie jeśli towarzyszą im inne objawy. Nawracające afty mogą być sygnałem chorób ogólnoustrojowych, niedoborów witamin lub zaburzeń odporności. W takich przypadkach lekarz rodzinny lub stomatolog może zlecić odpowiednie badania i – w razie potrzeby – skierować Cię do specjalisty. [1, 3]
Bibliografia
- Kuźnik M., Afty – przyczyny i leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/choroby-i-leczenie-przyzebia/295854,afty-przyczyny-i-leczenie [Dostęp online: 19.05.2025]
- Androsz O., Napora M., Afta Suttona – opis przypadku, Borgis – Nowa Stomatologia 2-3/2007, s. 88-90
- Rutter, Paul, Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie (2018), wyd. 4, s. 159-163
- Naybei N et al. A systematic review of the efficacy and safety of Rosa damascena Mill, with an overview on its phytopgarmacological properties. Complement Ther Med. 2017 Oct;34:129-140: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28917365/
- Witryna internetowa: https://sachol.com.pl/sachol/kids/ [Dostęp online: 19.05.2025]
- Furtak A., Cześnikiewicz-Guzik M., Afty nawracające – nowe fakty o dobrze znanej chorobie – komentarz, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/otolaryngologia/artykuly/gardlo_i_krtan/97710,afty-nawracajace-nowe-fakty-o-dobrze-znanej-chorobie-komentarz [Dostęp online: 19.05.2025]
