Afty – skąd się biorą? Jakie są objawy i metody leczenia

Afty stanowią częstą przyczynę dolegliwości w jamie ustnej. Są niewielkich rozmiarów, jednak znacznie obniżają dyskomfort – powodują ból i pieczenie, zwłaszcza podczas spożywania posiłków. Jakie są przyczyny aft?  W jaki sposób się ich pozbyć?

Spis treści:

1. Afty – jak wyglądają? Czym są?
2. Afty – jakie są rodzaje owrzodzeń? Ile utrzymuje się afta?
3. Afty – przyczyny. Skąd się biorą?
4. Afty u dzieci – co je wywołuje?
5. Co na afty? Jak je leczyć?
6. Afty – jak im zapobiegać? Profilaktyka

Afty – jak wyglądają? Czym są?

Afty w jamie ustnej to niewielkie owrzodzenia, wyglądem przypominające zaczerwienienie lub grudkę wypełnioną płynem. Atakują błonę śluzową jamy ustnej i najczęściej można zaobserwować afty na dziąsłach, wardze czy języku. Pojawienie się ich poprzedzają symptomy takie jak mrowienie czy pieczenie w danym miejscu. Najczęściej występują one ok. 24 godziny przed rozwojem nadżerki. Afty mają tendencję do nawracania. ¹

Afty – jakie są rodzaje owrzodzeń? Ile utrzymuje się afta?

Afty mogą występować w kilku postaciach i z różnym przebiegiem. Ich cechą wspólną jest samoistne gojenie się. Jedne mogą pozostawiać blizny, inne nie. Wyróżniamy następujące afty².

• Małe (Mikulicza) – występują najczęściej i są niewielkich rozmiarów, za to towarzyszą im dokuczliwe objawy w postaci bólu. Występują pojedynczo lub w większej liczbie. Znikają po ok. 7 do 14 dni, bez pozostawiania blizn.
• Duże (Suttona) – są najbardziej bolesne, jednak występuje zdecydowanie rzadziej w stosunku do aft małych. W ich przebiegu mogą pojawić się symptomy dodatkowe, wpływające na funkcjonowanie całego organizmu, m.in. osłabienie czy podwyższona temperatura ciała. Ze względu na wielkość nadżerki mogą pojawić się problemy przy połykaniu pokarmu, a nawet trudności w wypowiadaniu się (zależy to od lokalizacji afty). Goją się do 14 dni i pozostawiają po sobie blizny.
• Opryszczkopodobne – są małe, jednak najczęściej występują w większym skupisku. Najczęściej pojawiają się na dziąsłach. Goją się najdłużej – nawet do 3 tygodni, jednak nie pozostawiają blizn.

Afty – przyczyny. Skąd się biorą?

Afty mają bardzo różnorodne podłoże. Mogą wynikać z infekcji wirusowych/grzybiczy/bakteryjnych lub świadczyć o chorobach ogólnoustrojowych. Ich obecność może wiązać się również z pewnymi niedoborami, zwłaszcza²:

• witaminy B12,
• kwasu foliowego,
• żelaza.

Nadżerki te tworzą się także pod wpływem uszkodzeń w wyniku błędnie wykonanych uzupełnień protetycznych – drażnią wówczas śluzówkę jamy ustnej i tym samym czynią ją podatną na owrzodzenia – oraz innych uszkodzeń mechanicznych, np. zbyt mocnego szorowania zębów. Urazy te nie są bezpośrednią przyczyną aft – przygotowują jedynie warunki do ich rozwoju. ² Niska odporność, zaburzenia gospodarki hormonalnej, a także przewlekły stres to kolejne czynniki, zwiększające tendencje do rozwoju aft.¹ Brak odpowiedniej higieny jamy ustnej jest jedną z kluczowych przyczyn rozwoju aft, gdyż umożliwia tworzenie skupiska bakterii w jamie ustnej. Dla patogenów jama ustna jest idealnym miejscem do życia – zapewnia zarówno substancje odżywcze jak i odpowiednią temperaturę do życia i namnażania się. ³ Afty mogą pojawiać się również w przebiegu niektórych schorzeń, np.⁴:

• choroba Behceta (przewlekłe zapalenie naczyń krwionośnych, tendencja do nawracających aft jest jednym z głównych symptomów choroby),
• celiakia,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Przy chorobach ogólnoustrojowych najczęściej występują afty nawracające. Pojawiać się mogą również afty po antybiotyku. Wynika to głównie z faktu, iż antybiotyki (źle dobrane lub zbyt intensywnie przyjmowane) mogą zwiększać odporność niektórych szczepów bakterii i jednocześnie osłabiać system immunologiczny całego organizmu. ⁵

Afty u dzieci – co je wywołuje?

Afty u dzieci najczęściej powstają pod wpływem urazów jamy ustnej lub zakażeń wirusami czy bakteriami. Źle skomponowana dieta u dzieci sprawia, że niedobory występują dość często, a najbardziej istotne pod kątem aft są braki witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego. Kolejny czynnik to duża ilość cukru w diecie i nietolerancje pokarmowe. ⁶Afty mogą pojawiać się również pod wpływem pasożytów. ¹ W leczeniu aft u dzieci i profilaktyce przed aftozą należy zwrócić przede wszystkim uwagę na żywienie dziecka. Wystarczą czasem proste zmiany, jak np. wymiana cukru białego na ksylitol. Nie zaburza on równowagi pH śliny w jamie ustnej i pomaga w niszczeniu niektórych bakterii. ⁶

Co na afty? Jak je leczyć?

Leczenie aft opiera się przede wszystkim na dwóch elementach:

• wyeliminowaniu przyczyn nadżerki,
• miejscowym stosowaniu preparatów w postaci żeli czy maści. ¹

Preparaty dostępne bez recepty, stosowane w łagodzeniu objawów aft, powinny działać przeciwbólowo i przeciwzapalnie. ¹Dzięki temu zmniejszają natężenie objawów towarzyszących afcie, takich jak ból i pieczenie. Właściwości przeciwzapalne łagodzą stan zapalny, co wpływa na szybsze gojenie się nadżerki. Preparat na afty powinien bazować np. na salicylanie choliny, chlorku cetalkonium, klobetazolu czy mieszankach wyciągów roślinnych, wzbogaconych m.in. o chlorowodorek lidokainy. ⁷ W sytuacji, gdy pojawiają się afty nawracające, warto wykonać badanie krwi pod kątem niedoborów witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego. Aftoza wtórna (nawracająca) może wynikać również z nietolerancji pokarmowych lub innych schorzeń układu pokarmowego (zapalenie jelit), dlatego warto zdiagnozować się pod tym kątem. ¹Przy nawracających aftach można skorzystać z ich laserowego usuwania. ⁸

Afty – jak im zapobiegać? Profilaktyka

Afty często są skutkiem niewłaściwej higieny jamy ustnej. Dlatego podstawową profilaktyką jest dbanie o czystość zębów i całej jamy ustnej. Do głównych zasad należy szczotkowanie zębów i języka 2 razy dziennie, nitkowanie oraz korzystanie z płynów do płukania.⁹ Znaczenie ma również wybór odpowiedniej szczoteczki do zębów. Jeśli nie występują żadne dolegliwości w jamie ustnej, np. nadwrażliwość, to najlepiej wybrać szczoteczkę średnio twardą. Powinno się ją wymienić na nową po ok. 2 miesiącach. Zaleca się również regularne wizyty u stomatologa⁹ oraz zabieg higienizacji, usuwający kamień nazębny (pozwala to pozbyć się bakterii i zwiększa odporność jamy ustnej).   Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Antoniv, R., Lipska, W. i inni. “Afty nawracające – przegląd piśmiennictwa”, Nowa Stomatologia, 2014, 3.
2. Nowak, M., Górska, R. “Współczesne poglądy na etiopatogenezę aft nawracających (RAS)”, Nowa Stomatologia, 2011, 1.
3. Abranches, J., Zeng, L. i inni. “Biology of Oral Streptococci”, Microbiology Spectrum, 2018,6
4. Vaillant, L., Samimi, M. “Aphthous ulcers and oral ulcerations”, La Presse Médicale, 2016.
5. Olczak-Kowalczyk, D., Karolak–Żak, D. i inni. “Antybiotyki w stomatologii dziecięcej”, Nowa Stomatologia, 2014, 3.
6. Herman, P., Uracz, W. i inni. “Dietozależne choroby narządu żucia u dzieci”, Journal of Clinical Healthcare, 2015, 4.
7. Kozłowski, Z., Konopka, T. “Wybrane zagadnienia z farmakoterapii chorób błony śluzowej jamy ustnej”, Dental and Medical Problems, 2004, 41.
8. Sender-Janeczek, A., Kwiatkowska, M. “Ocena skuteczności terapeutycznej preparatu Dentosept A® (Phytopharm Klęka S.A.) oraz Sachol® (Jelfa S.A.) u pacjentów z aftowym zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej”, Nowa Stomatologia, 2015, 3.
9. Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów | Stomatologia – Medycyna Praktyczna dla pacjentów (mp.pl), dostęp: 7.08.2021