Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej

Zaczerwienienie, obrzęk błony śluzowej i obecność pokrywającego ją nalotu to najczęstsze objawy zapalenia jamy ustnej. W zależności od przyczyny zakażenia na powierzchni błony śluzowej mogą pojawić się pęcherzyki, nadżerki, afty lub inne wykwity, którym towarzyszyć może nieprzyjemny zapach z ust, pieczenie i znaczna bolesność. Dolegliwości bólowe występujące w obrębie błony śluzowej jamy ustnej utrudniają przyjmowanie pokarmów, a niekiedy wręcz mówienie i połykanie śliny¹. Jak diagnozuje się i leczy choroby błony śluzowej jamy ustnej? Odpowiadamy!

Spis treści:

1. Skąd się biorą zmiany w jamie ustnej?
2. Zapalenie jamy ustnej – przyczyny i czynniki ryzyka
3. Rodzaje chorób błony śluzowej jamy ustnej
4. Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – diagnostyka
5. Leczenie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

Skąd się biorą zmiany w jamie ustnej?

Gdy jemy, mówimy czy oddychamy buzią, nasza jama ustna ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a co za tym idzie chorobotwórczymi patogenami. Zarazki mogą prowadzić do rozwoju infekcji, która objawia się stanem zapalnym błony śluzowej jamy ustnej. Dodatkowo w przypadku wielu jednostek chorobowych pojawiają się zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej, wtedy stan zapalny jest zjawiskiem wtórnym¹. Warto mieć świadomość, że zmiany mogą obejmować całą błonę śluzową jamy ustnej i rozwinąć się na dziąsłach, po wewnętrznej stronie policzków, a nawet na wardze.

Zapalenie jamy ustnej – przyczyny i czynniki ryzyka

Ostry stan zapalny w jamie ustnej może być wywołany infekcją wirusową, bakteryjną lub grzybiczą. Najczęściej występujące zapalenia w obrębie jamy ustnej to zapalenie grzybicze, opryszczkowe oraz wrzodziejące¹.

Do rozwoju chorób i stanu zapalnego błony śluzowej jamy ustnej predysponuje wiele czynników, w tym między innymi^1,2:

• choroby zębów i przyzębia,
• obecność ubytków próchnicowych,
• drobne urazy wewnątrz jamy ustnej,
• nieprawidłowa higiena jamy ustnej,
• urazy mechaniczne,
• oparzenia,
• suchość jamy ustnej,
• zmiany błony śluzowej,
• obniżona odporność,
• nadużywanie wysokoprocentowego alkoholu,
• palenie papierosów,
• niedobór witamin (np. kwasu foliowego, witaminy B12),
• ciąża,
• niektóre choroby ogólnoustrojowe (np. cukrzyca).

Rodzaje chorób błony śluzowej jamy ustnej

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej może mieć różną postać. Do najczęściej występujących rodzajów zapalenia jamy ustnej należy między innymi^1,3

• grzybicze zapalenie jamy ustnej – przyczyną jest upośledzenie odporności spowodowane np. przewlekłą antybiotykoterapią, zakażeniem HIV czy wrodzonym niedoborem odporności. W większości przypadków czynnikiem etiologicznym jest grzyb Candida albicans. Do objawów grzybiczego zapalenia jamy ustnej należą białawy nalot na silnie przekrwionej błonie śluzowej jamy ustnej, ból i pieczenie;
• opryszczkowe zapalenie jamy ustnej – wywołuje je wirus opryszczki zwykłej, czyli Herpes simplex (HSV). Często współwystępuje z inną chorobą ogólnoustrojową, choć może też pojawiać się samodzielnie. Objawy opryszczkowego zapalenia jamy ustnej to wypełnione surowiczym płynem pęcherzyki, pieczenie, dokuczliwy ból i złe samopoczucie. Choroba może utrudniać spożywanie pokarmów;
• wrzodziejące zapalenie jamy ustnej – jest spowodowane wtórnym nadkażeniem zapalenia o etiologii wirusowej. Objawami są pieczenie i ból w jamie ustnej, a także zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej, na której tworzą się owrzodzenia. Dodatkowo charakterystyczny jest nieprzyjemny zapach z ust;
• aftowe zapalenie jamy ustnej – powodem wystąpienia mogą być choroby zębów czy niewłaściwa higiena jamy ustnej. Objawia się nadżerkami lub owrzodzeniami błony śluzowej, występującymi pojedynczo lub mnogo, o okrągłym lub owalnym kształcie, pokrytymi włóknikowym nalotem i otoczonymi rąbkiem zapalnym.

To tylko jedne z najczęstszych chorób błony śluzowej jamy ustnej, w praktyce jest ich znacznie więcej. Do rzadziej występujących należą liszaj płaski, leukoplakia (nadmierne rogowacenie), pęcherzyca i wiele innych.

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – diagnostyka

Do oceny nasilenia zapalenia błony śluzowej jamy ustnej stosuje się różne klasyfikacje. W większości ośrodków medycznych w Polsce zastosowanie znajduje pięciostopniowa skala opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, z ang. World Health Organization). Skala ta wygląda następująco^2,4:

• Stopień 0 – bez objawów klinicznych zapalenia błony śluzowej jamy ustnej;
• Stopień 1 – ból i/lub zaczerwienienie;
• Stopień 2 – zaczerwienienie owrzodzenia, ale chory może przyjmować pokarmy stałe;
• Stopień 3 – owrzodzenia, obrzęk, chory nie może przyjmować pokarmów stałych, jedynie płynne;
• Stopień 4 – dalsze nasilenie objawów, odżywianie doustne nie jest możliwe, konieczne staje się wdrożenie żywienia pozajelitowego.

Zgodnie z powyższą skalą lekarz rozpoznaje stopień nasilenia zmian chorobowych i wdraża odpowiednie leczenie.

Pojawia się jeszcze pytanie, do jakiego specjalisty należy się udać w przypadku problemów z błoną śluzową jamy ustnej? W pierwszej kolejności można skierować się do lekarza rodzinnego. Odpowiednim specjalistą będzie też stomatolog lub periodontolog.

Leczenie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

Podejście do leczenia zależy od rozpoznania charakteru zmian występujących w obszarze jamy ustnej. Najczęściej stosuje się leki miejscowe o przeciwzapalnym i przeciwbólowym działaniu. Przy grzybiczym zapaleniu jamy ustnej skuteczne jest też stosowanie miejscowych leków przeciwgrzybiczych, ewentualnie leków ogólnoustrojowych. Leczenie opryszczkowego zapalenia jamy ustnej obejmuje stosowanie leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych, przeciwwirusowych działających miejscowo, ewentualnie wprowadza się leczenie ogólne. Podobne podejście stosuje się w przypadku występowania w obrębie jamy ustnej aft i nadżerek. Z kolei na wrzodziejące zapalenie jamy ustnej stosuje się leczenie przeciwbakteryjne, które polega na miejscowym stosowaniu antybiotyków^1,3.

Aby wspomóc i przyspieszyć leczenie zmian jamy ustnej warto stosować miękką szczoteczkę do zębów i odpowiednio dobraną do potrzeb pastę do mycia zębów. Dodatkowo należy unikać spożywania ostrych, słonych, kwaśnych i gorących pokarmów.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące diagnostyki i leczenia chorób błony śluzowej jamy ustnej:

1.Jaki lekarz leczy choroby błony śluzowej jamy ustnej?

Leczeniem chorób błony śluzowej jamy ustnej zajmuje się lekarz periodontolog. To specjalista stomatolog, który zajmuje się leczeniem chorób dziąseł i przyzębia.

2.Jak odbudować błonę śluzową jamy ustnej?

Zaleca się zadbanie o odpowiednią podaż witamin z grupy B, w tym przede wszystkim kwasu foliowego, a także witaminy A, C, E i PP.

Bibliografia:

1. Zagor M., Czarnecka P., Janoska-Jaździk M., Ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2018 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/106153,ostre-zapalenie-blony-sluzowej-jamy-ustnej (dostęp: 2020.10.17.)).
2. Stawarz-Janeczek M., Szczeklik K., Pytko-Polończyk J., Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – wspólny problem onkologów i stomatologów, Via Medica, 2020, tom 5, nr 6, 344-350.
3. Antoniv R., Lipska W., Kęsek B., Afty nawracające – przegląd piśmiennictwa, Nowa Stomatologia 3/2014.
4. Tabela V.F.1-6. Skala WHO oceny nasilenia zapalenia błony śluzowej jamy ustnej na podstawie: WHO Handbook for Reporting Results of Cancer Treatment. WHO, Genewa 1979 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/table/042_7400 (dostęp: 2020.10.17.)).