Urazy w jamie ustnej – co warto o nich wiedzieć?

Środowisko jamy ustnej jest bardzo specyficzne – fizjologiczne warunki, panujące w jej obrębie, sprawiają, że miejsce to narażone jest na różnego rodzaju schorzenia i dolegliwości.¹ Zagrożenie niosą ze sobą również wszelkie rany jamy ustnej – zarówno te drobne, jak i większe. Wynika to z faktu, iż przerwanie ciągłości tkanki skutkuje łatwiejszym wnikaniem patogenów w głębsze warstwy organizmu. Jak powstają urazy w jamie ustnej? Co warto o nich wiedzieć i jak im zapobiec?

Spis treści:

1. 1. Środowisko błony śluzowej jamy ustnej – czym się cechuje?
   2. Co może sprzyjać urazom jamy ustnej? Przyczyny
   3. Urazy jamy ustnej a afta – jak powstaje owrzodzenie?
   4. Rany w jamie ustnej a grzybica – co warto wiedzieć?
   5. Rany w jamie ustnej – co stosować?
   6. Higiena jamy ustnej – jak powinna wyglądać?

Środowisko błony śluzowej jamy ustnej – czym się cechuje?

Śluzówka jamy ustnej cechuje się bardzo specyficznymi warunkami, dzięki którym może pełnić swoje funkcje. Co istotne, jama ustna naturalnie posiada siedlisko bakterii, które tworzą tzw. mikroflorę i mają pozytywny wpływ na organizm. Ich obecność nie jest więc czymś szkodliwym, a wręcz przeciwnie – koniecznym. Sytuacja komplikuje się nieco bardziej w momencie, gdy równowaga tej mikroflory zostanie zaburzona na skutek różnych czynników i bakterie zaczną się intensywnie namnażać. Niesie to ze sobą ryzyko rozwoju różnych schorzeń w obrębie śluzówki jamy ustnej.¹

Sytuacji tej nie sprzyja fakt, iż warunki panujące w śluzówce jamy ustnej stanowią idealne podłoże do rozwoju różnego rodzaju patogenów i ich namnażania się. Przede wszystkim jest to miejsce zapewniające odpowiednią wilgoć i poziom ciepła. Oprócz tego jest to miejsce odżywcze dla bakterii, które mogą pozyskiwać pokarm m.in. z dostających się resztek pokarmu. Tym samym patogeny mają dostęp do wszystkiego, czego potrzebują do własnego rozwoju i namnażania się.¹

Ich nagromadzenie się na zębach określa się mianem płytki nazębnej lub biofilmu bakteryjnego. Biofilm jest specyficzną formą – bakterie są rozproszone, ale tworzą pewną strukturę w obrębie otaczającej ich substancji. ²

Bakterie tworzące szkodliwy biofilm mają działanie chorobotwórcze, a ich obecność dodatkowo wiążę się z wydzielaniem toksyn do organizmu. Stąd też brak odpowiedniej higieny jamy ustnej, będącej jedną z głównych przyczyn gromadzenia płytki nazębnej², co w konsekwencji prowadzi do różnych chorób. Rany w jamie ustnej dodatkowo temu sprzyjają, gdyż zarówno patogeny jak i wydzielane toksyny mogą łatwiej wnikać w tkanki.

Co może sprzyjać urazom jamy ustnej? Przyczyny

Różnego rodzaju urazy w obrębie błony jamy ustnej mogą stać się przyczyną różnych poważnych chorób, dlatego warto wdrożyć odpowiednią profilaktykę i unikać czynników zwiększających ryzyko rozwoju tych ran.

Czynniki mogące wpływać na obecność ran to:

• proteza – urazy od protezy zębowej to dość częste zjawisko. Wynika to z faktu, iż proteza wiąże się z nieco innym rozkładem ciężaru podczas żucia, w związku z tym niektóre z jej elementów mogą podrażniać systematycznie tkankę i prowadzić do wystąpienia urazu. Dlatego tak ważną rolę odgrywa odpowiednia edukacja pacjenta oraz właściwe dopasowanie protezy. Pacjenci muszą także pamiętać o regularnej i bardzo dokładnej higienie, która może być nieco trudniejsza przy sztucznym uzębieniu³;
• aparat ortodontyczny – aparaty służące do leczenia wad zgryzu, podobnie jak protezy, mogą posiadać elementy drażniące dla wrażliwych tkanek jamy ustnej. Jeśli wykonywany jest stały, powtarzalny ruch, który stopniowo narusza ich strukturę, w konsekwencji może dojść do pojawienia się rany, w wyniku której rozwija się np. afta. Dlatego urazy spowodowane aparatem ortodontycznym mogą powodować nadżerki⁴;
• zbyt intensywne i agresywne szczotkowanie zębów, które również powoduje podrażnienie tkanek otaczających uzębienie.⁴

Istnieją także czynniki mogące sprzyjać większej skłonności do pojawiania się ran czy rozwijających się w ich konsekwencji nadżerek. Zalicza się do nich m.in.: stres, osłabioną odporność organizmu, zaburzenia w obrębie funkcjonowania gospodarki hormonalnej, niedobory niektórych witamin lub składników odżywczych (np. żelaza). Jeśli rany nie chcą się goić, wówczas może to wynikać z obecności innych chorób ogólnoustrojowych, np. cukrzycy⁵.

Urazy jamy ustnej a afta – jak powstaje owrzodzenie?

Nawet drobne ranki na błonie jamy ustnej mogą powodować bolesne owrzodzenia w postaci aft. Występują one jako nadżerki małe (Mikulicza) lub duże (Suttona). Ich obecność zwykle powoduje dolegliwości bólowe oraz pieczenie, a w przypadku dużych aft (Suttona) może także utrudniać spożywanie pokarmów czy mówienie. Zwykle pojawiają się w obrębie całej jamy ustnej, mogą zająć m.in. policzek, część języka czy wargi.⁴ Aby przyspieszyć gojenie afty, warto stosować leki dostępne bez recepty, np. żel Sachol. Zawiera on składniki przeciwzapalne, które pomagają łagodzić objawy bolesnych owrzodzeń i wspomagają gojenie.⁶

Rany w jamie ustnej a grzybica – co warto wiedzieć?

Drobne urazy w jamie ustnej mogą także powodować zapalenie błony śluzowej, np. w postaci kandydozy. W jej przebiegu pojawia się m.in. biały nalot oraz suchość śluzówki. Występuje także ból i uczucie pieczenia, a za obecność zakażenia grzybiczego odpowiadają grzyby z rodziny Candida. W leczeniu stosuje się m.in. maść lub inne preparaty działające przeciwgrzybiczo i łagodzące ból.⁷

Rany w jamie ustnej – co stosować?

Domowy sposób na leczenie ran w jamie ustnej to przede wszystkim stosowanie leków dostępnych w aptece bez recepty. Powinny one zawierać składniki przeciwzapalne oraz antyseptyczne, po to aby odkazić jamę ustną od wirusów, bakterii i grzybów. W doborze leczenia ważne jest także ustalenie przyczyny występowania, dlatego warto skonsultować się z lekarzem. Szczególnie, gdy uszkodzenia nie chcą się goić. Wówczas mogą mieć charakter nowotworowy⁸. Obecność zmian chorobowych w postaci nadżerek i owrzodzeń można złagodzić, stosując żele takie jak np. Sachol.

Higiena jamy ustnej – jak powinna wyglądać?

Zaniedbania higieny jamy ustnej sprzyjają powstawaniu zakażeń, szczególnie u osób z tendencją do ran. Należy pamiętać przede wszystkim o codziennym myciu zębów. W przypadku tendencji np. do paradontozy można stosować pasty lub płukanki wzmacniające szkliwo. Należy pamiętać także o tym, że szczoteczka – zarówno soniczna, jak i zwykła – powinna być regularnie wymieniana (w przypadku sonicznej tylko końcówka). Warto także pamiętać o tym, że lekarz stomatolog to specjalista, którego należy odwiedzać kontrolnie średnio co pół roku⁹.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Abranches J., Zeng L. i inni, Biology of Oral Streptococci, Microbiology Spectrum, 2018,6.
2. Pasich E. i inni, Mechanizm i czynniki ryzyka powstawania biofilmu bakteryjnego jamy ustnej, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2013.
3. Scheff B., Marcinkowska A., Rola edukacji pacjentów w zakresie higieny protez ruchomych – opis przypadków, Protetyka Stomatologiczna, 2018.
4. Durska G., Przyczyny nawracających aft, Medycyna Praktyczna, 2014, dostęp: 20.06.2022.
5. Dorocka-Bobkowska B., Badania mikrobiologiczne jamy ustnej u chorych na cukrzycę typu 2 ze stomatopatią protetyczną, Protetyka Stomatologiczna, 2007.
6. Charakterystyka Produktu Leczniczego Żel stomatologiczny Sachol, dostęp: 20.06.2022.
7. Zagor M., Ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, Medycyna Praktyczna, 2018, dostęp: 20.06.2022.
8. Nowotwory jamy ustnej, Stomatologia – Medycyna Praktyczna dla pacjentów (mp.pl), dostęp: 20.06.2022.
9. Tomaszewska M., Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów, Medycyna Praktyczna, dostęp: 20.06.2022.